كتب طبى انتزاعى جلد 4

اشاره

كتب طبى انتزاعى (فارسى) (نخبة الدهر في عجائب البر و البحر)، ج 4، ص: 73

فصل يكم درباره كانهاى هفتگانه يى كه ذوب، بسته، روان و كشيده مى شوند و سخن از ماهيّت نهادها و خواصّ آنها و چگونگى پيدايش اين كانها بنا بر آنچه كه به عقل روشن است

كان شناسان گويند: مواد كانى و معدنها يكى از مواليد سه گانه اند كه از بسيارى انواع در شمار نمى گنجند و ليكن آنچه مردم از آنها مى شناسند نزديك به هفتصد گونه است كه همه داراى رنگها و مزه ها و ويژگيها و خواصّى گوناگونند. اين گوناگونى نيز به جهت موادى است كه اين كانها از آن درست مى شوند، چه آن مواد خاك باشد چه سنگ يا آب.

كانها نخستين پديده يى هستند كه جوهريتشان از خاك تميز داده شده است و اين امر به واسطه انبوهى اجزاء مواد كانى و نمو نكردن و افزون نگرديدن پاره هاى آن مى باشد زيرا پرورش يافتن ويژه گياهان و جانورانى است كه غذا مى خورند و مى بالند و بزرگ مى شوند. اجسام بنا بر ويژگيهاى جسمانيشان يا رشد و نمو كننده اند يا رشدى ندارند. اگر پرورش يابنده نباشند كان و معدنند و اگر پرورش يابنده باشند گياه و جانورند. هر نموّ كننده يى را يا نيروى احساس و حركت است كه در اين صورت جانور است و يا از حسّ و حركت بى بهره است كه در اين صورت گياه است. ميان اين سه پديده موجوداتى ديگر نيز هست كه بينابين واقعند و دو صورت دارند. اگر موجودى يك صورت كانى و يك صورت گياهى داشته باشد همچون مرجان است. اگر يك صورت كانى و يك صورت جانورى داشته باشد همچون حلزون و تخم مرغ و صدف است. اگر يك صورت گياهى و يك صورت جانورى داشته باشد همچون واقواق و نارگيل و خرما و همانند آن است.

بنا بر اين از ميان چيزهايى كه